I UVODNE NAPOMENE
Kanjon Vučjanske reke, na jugu Srbije u okviru zapadnog dela Južnomoravskog Pomoravlja, usečen u severnu padinu planine Kukavice na kontaktu planinske padine i supodine Leskovačkog polja, stavlja se pod zaštitu i proglašava zaštićenim područjem pod imenom „Kanjon Vučjanske reke”, kao prirodno dobro pokrajinskog/regionalnog, odnosno velikog značaja i svrstava se u ΙΙ kategoriju zaštite, kao Spomenik prirode (u daljem tekstu: Spomenik prirode „Kanjon Vučjanske reke”).
Spomenik prirode „Kanjon Vučjanske reke”, stavlja se pod zaštitu kako bi se: očuvao Kanjon Vučjanske reke sa strmim padinama i sa većim brojem brzaka, slapova i vodopada, sa izuzetno raznovrsnim geomorfološkim i geološkim obeležjima; očuvala floristička i faunistička obeležja: 52 drvenaste i žbunaste vrste (od kojih je 10 u kategoriji retkih, endemičnih, reliktnih i ugroženih: brekinja – Sorbus torminalis, poljski brest – Ulmus minor, breza – Betula pendula, brdski brest – Ulmus montana, divlja kruška – Pyrus pyraster, divlja jabuka – Malus silvestris, divlja trešnja – Prunus avium, jasika – Populus tremula, jarebika – Sorbus aucuparia i beli jasen – Fraxinus excelsior), 161 biljni takson, kao i vrste koje su značajne sa ekonomskog i ekološkog aspekta, zbog čega uživaju zaštitu na teritoriji Republike Srbije u skladu sa nacionalnom zakonskom regulativom (biljne vrste: radićolisni šeboj (Erysimum crepidifolium), kostrika (Ruscus aculeatus), sremuš (Allium ursinum), plućnjak (Pulmonaria officinalis) i vilina kosica (Cyclamen hederifolium subsp. hederifolium)); ihtiološka vrednost koju čine: potočna pastrmka (Salmo trutta), potočna mrena (Barbus balcanicus), klen (Squalius cephalus) i potočna mrena (Barbus balcanicus); 11 vrsta vodozemaca (10 vrsta vodozemaca je strogo zaštićeno: šareni daždevnjak (Salamandra salamandra), planinski mrmoljak (Ichtyosauria alpestris), obični mrmoljak (Lissotriton vulgaris), makedonski mrmoljak (Triturus macedonicus), žutotrbi mukač (Bombina variegata), šumska krastača (Bufo bufo), zelena krastača (Pseudepidalea viridis), šumska žaba (Rana dalmatina), žaba travnjača (Rana temporaria) i grčka žaba (Rana graeca) i međunarodno značajna vrsta -žutotrbi mukač (Bombina variegata) koji se nalazi na dodatku II Direktive o staništima.) i devet vrsta gmizavaca (eskalapov smuk (Zamenis longissimus), stepski smuk (Dolichophis caspius), ribarica (Natrix tesselata) i belouška (Natrix natrix) imaju status strogo zaštićenih vrsta); fauna ptica sa 60 vrsta, od kojih je 53 strogo zaštićeno (zmijar (Circaetus gallicus), crna žuna (Dryocopus martius), bela roda (Ciconia ciconia), sivi soko (Falco peregrinus), siva žuna (Picus canus) i šumska ševa (Lullula arborea). Kuriozitet područja je prisustvo daurske (Cecropis daurica), gorske (Ptyonoprogne rupestris), gradske (Delichon urbica) i seoske laste (Hirundo rupestris); očuvala kulturna baština, odnosno utvrđenje Skobaljić grad (Zelen grad) aktivan u periodu od 10. do 15. veka, smešten na mestu nastanka kanjona i Prostor oko mašinske zgrade male hidroelektrane „Vučje” (sagrađena 1903. godine). Sinergija estetike prirode predela i kulturnog nasleđa daje poseban pečat ovom mestu.
Spomenik prirode „Kanjon Vučjanske reke”, nalazi se teritoriji grada Leskovca (KO Vučje).
Površina Spomenika prirode „Kanjon Vučjanske reke” iznosi 49 ha 33 a 38 m2, od čega je u državnoj svojini 48 ha 94 a 70 m2 (99,22%) i u privatnom vlasništvu je 38 a 68 m2 (0,78%), od čega je u režimu zaštite I stepena 2 ha 97 a 76 m2 (6,04%), II stepena 30 ha 98 a 71 m2 (62,81%) i u režimu zaštite III stepena 15 ha 36 a 91 m2 (31,15%).
II POSTUPAK OBAVLjANjA JAVNOG UVIDA, JAVNE RASPRAVE I JAVNE PREZENTACIJE
Javni uvid o Nacrtu uredbe o proglašenju i Studiji zaštite Spomenika prirode „Kanjon Vučjanske rekeˮ, održava se u trajanju od 20 dana, od 21. novembra do 10. decembra 2024. godine.
Nacrt uredbe o proglašenju Spomenika prirode „Kanjon Vučjanske reke” i Studija zaštite sa kartografskom dokumentacijom, koju je na osnovu ovlašćenja shodno čl. 102. i 103. Zakona o zaštiti prirode izradio Zavod za zaštitu prirode Srbije, Beograd, izlažu se na javni uvid svakog radnog dana od 1000 do 1300 časova u prostorijama Ministarstva zaštite životne sredine, Beograd, Omladinskih brigada 1, soba 668 i Zavoda za zaštitu prirode Srbije, kancelarija u Nišu, Vožda Karađorđa 14/II, kao i na sajtu Ministarstva zaštite životne sredine i Zavoda za zaštitu prirode Srbije.
Fizička i pravna lica mogu u toku trajanja javnog uvida, zaključno sa 10. decembrom 2024. godine, dostaviti u pisanoj formi primedbe na dokumenta o zaštiti Ministarstvu zaštite životne sredine:
- poštom ili na pisarnicu, sa naznakom SP „KANjON VUČJANSKE REKEˮ – Javni uvid o zaštiti,
- elektronskim putem na e-mail adresu lidija.stevanovic@eko.gov.rs
Javnim oglasom objavljenim 20.11.2024. godine na sajtu Ministarstva zaštite životne sredine i na portalu E-uprave i 21.11.2024. godine u dnevnom listu „Novosti” oglašena je javna rasprava o Nacrtu uredbe i Studiji zaštite SP „Kanjon Vučjanske reke”.
Javna rasprava održana je 5.12.2024. godine, sa početkom u 12.00 časova u Vučju, u svečanoj sali Doma kulture Vučje, Koste Stamenkovića bb.
III PRIMEDBE NA NACRT UREDBE O PROGLAŠENjU I STUDIJI ZAŠTITE SP „KANjON VUČJANSKE REKE”
1. JAVNA RASPRAVA U VUČJU (5.12.2024. godine, sa početkom u 12.00 časova u svečanoj sali Doma kulture Vučje, Koste Stamenkovića bb):
Javnoj raspravi su prisustvovali:
- predstavnici Ministarstva zaštite životne sredine:
Lidija Stevanović, šef Odseka za zaštićena područja, Nevena Piščević i Vesna Tripković Boljanić, Odsek za zaštićena područja;
- predstavnici Zavoda za zaštitu prirode (ZZPS): Danko Jović, Dragan Nešić i Bogosav Stojiljković;
- predstavnici gradske uprave Leskovac;
- prestavnici Turističke organizacije Leskovac;
- druga zainteresovana fizička i pravna lica.
Javnu raspravu otvorila je Lidija Stevanović upoznajući prisutne sa temom javne rasprave, zakonskim obavezama predlagača akta o zaštiti, oglašenom javnom uvidu i mogućnostima svih zainteresovanih strana da se upoznaju sa dokumentima o zaštiti u prostorijama Ministarstva, Zavoda za zaštitu prirode Srbije-kancelarija u Nišu, kao i na sajtu Ministarstva zaštite životne sredine i Zavoda za zaštitu prirode.
Navela je da je u toku javnog uvida Ministarstvu do sada dostavljeno 7 primedbi elektronski putem, kao i da će na sve primedbe koje budu dostavljene u datom roku biti odgovoreno na način na koji su iste dostavljene.
Nakon što su prisutni upoznati sa sadržajem Nacrta uredbe o proglašenju SP „Kanjon Vučjanske reke”, stručni saradnici iz Zavoda za zaštitu prirode Srbije, Dragan Nešić i Bogosav Stojiljković prezentovali su Studiju o zaštiti.
U toku trajanja javne rasprave, a nakon prezentacije Studije zaštite, prisutni su imali mogućnost da postave pitanja, daju primedbe i predloge vezano za Studiju zaštite i Nacrt uredbe.
Nikola Stojanović je postavio pitanje da li će biti omogućeno i dalje da meštani dolaze na kupališta (Pešin vir, Đokini virovi, Devkazan i dr.) kao i do sada, s obzirom da su po Nacrtu uredbe kupališta ušla u I stepen zaštite?
Odgovoreno je da će se razmotriti još jednom način i mogućnost, posebno imajući u vidu da su delovi kupališta u I stepenu zaštite, kao i da taj prostor u kanjonu Vučjanke iznad MHE, predstavlja izuzetno vrednu i neponovljivu prirodu unutar područja, ali i da kanjonske strme strane, labavo kamenje, otrovne zmije i nemogućnost kontrole i nadzora unutar nepristupačnih delova zaštićenog područja predstavlja rizik za posetioce i veliku odgovornost za budućeg Upravljača. Kupališta u kanjonu Vučjanke su sva bez spasilačke službe, a u mnogim delovima i zabranjena (posebno na Đokinim virovima) budući da postoje bezbednosni rizici po posetioce.
Takođe, postavljeno je više pitanja oko početka izgradnje vidikovca na Sokolici, gde je postavljena metalna konstrukcija na betonskoj podlozi na samoj steni, ne postoje table sa informacijama o izvođaču radova, sam projekat izgradnje vidikovca nije bio dostupan javnosti, a meštani se boje za bezbednost s obzirom da metalnu konstrukciju na steni drži samo beton i pur pena, sam prilaz vidikovcu je devastiran, a u medijima se pojavila vest da je izvođač radova firma koja je registrovana za proizvodnju i prodaju peciva.
Predstavnici Zavoda su objasnili da je Zavod izdao Rešenje o uslovima zaštite prirode u trenutku kada za to područje nije još uvek sproveden ili pokrenut postupak zaštite i nije u prostornom obuhvatu ekološke mreže Republike Srbije, a uslovi koji su izdati su zabranili betoniranje površina, kao i da je bilo potrebno da se vidno obeleži gradilište.
Lidija Stevanović je nagovestila da će o svemu obavestiti nadležnu inspekciju zaštite životne sredine i ukazala da svakako građani imaju pravo i sami da obaveste nadležne inspekcijske organe, ukoliko smatraju da je izvršena radnja suprotno zakonu.
Javna rasprava završena je u 14:15 časova.
5. ODGOVORI NA DOSTAVLjENE PRIMEDBE U POSTUPKU JAVNOG UVIDA
Primedbe na dokumenta o zaštiti dostavili su putem elektronske pošte:
- Vladimir Siskin
- Srbija Centar SRCE Leskovac,
- Ivona Ranđelović,
- Tatjana Novak,
- Nikola Stojanović,
- Udruženje građana „Naše Porečje”
Ministarstvo zaštite životne sredine i Zavod za zaštitu prirode razmotrili su dostavljene primedbe i na iste dali usaglašene odgovore.
Odgovor: Grad Leskovac, odnosno Gradska uprava grada Leskovca nije posebnim sastankom obaveštena o pokretanju postupka zaštite SP „Kanjon Vučjanske reke”, već Turistička organizacija grada Leskovca, sa kojima su saradnici Zavoda razgovarali pre početka istraživanja i pisanja studuje. Informaciju o zaštiti kanjona je Gradska uprava grada Leskovca dobila preko Rešenja o uslovima zaštite prirode u postupku izdavanja lokacijskih uslova za izgradnju vidikovca zavedenim pod 03 broj 022-2638 iz 2022. godine u kome su navedena ograničenja i zabrane u prostoru, kao i da je urađena Studija zaštite i obaveštenje u skladu sa članom 42. Zakona o zaštiti prirode postavljeno na sajt Ministarstva zaštite životne sredine (https://www.ekologija.gov.rs/obavestenja/zastita-prirode/obavestenje-o-postupku-pokretanja-zastite-spomenika-prirode-kanjon-vucjanske-reke)”.
2. Primedba Srbija Centar SRCE Leskovac odnosila se na izgradnju vidikovca na vrhu stene Sokolica, uz pitanje da li je grad Leskovac upoznat sa studijom zaštite i da li su obavljene stručne konsultacije nadležnih gradskih struktura sa Zavodom za zaštitu prirode, pre nego je počela izgradnja vidikovca, uz konstataciju da su meštani sasvim slučajno saznali za vidikovac prilikom uobičajene šetnje početkom novembra 2024. godine?
Odgovor: Grad Leskovac, odnosno Gradska uprava grada Leskovca nije posebnim sastankom obaveštena o pokretanju postupka zaštite SP „Kanjon Vučjanske reke”, već Turistička organizacija grada Leskovca, sa kojima su saradnici Zavoda razgovarali pre početka istraživanja i pisanja studuje. Informaciju o zaštiti kanjona je Gradska uprava grada Leskovca dobila preko Rešenja o uslovima zaštite prirode u postupku izdavanja lokacijskih uslova za izgradnju vidikovca zavedenim pod 03 broj 022-2638 iz 2022. godine u kome su navedena ograničenja i zabrane u prostoru, kao i da je urađena Studija zaštite i obaveštenje u skladu sa članom 42. Zakona o zaštiti prirode postavljeno na sajt Ministarstva zaštite životne sredine (https://www.ekologija.gov.rs/obavestenja/zastita-prirode/obavestenje-o-postupku-pokretanja-zastite-spomenika-prirode-kanjon-vucjanske-reke)”.
3. Primedba Ivone Ranđelović odnosila se na izgradnju vidikovca na vrhu stene Sokolica, uz zahtev za mišljenje stručnjaka koji su učestvovali u izradi studije zaštite područja kanjona Vučjanke o potencijalnoj opasnosti i bezbednosti izgradnje vidikovca. Takođe je navedeno da je prilikom izgradnje vidikovca korišćena velika količina betona, kao i teška metalna konstrukcija i staklo, a planira se i postavljanje stubišta na ovom osetljivom prirodnom prostoru. Projekat u celini nije bio dostupan javnosti, a javna rasprava nije održana. Stena je već devastirana u gornjem delu zbog započetih radova. Posebno je je pokazana zabrinutost što je izvođač radova firma koja je registrovana za proizvodnju i prodaju peciva, što dodatno dovodi u pitanje zakonitost i bezbednost ovog projekta, kako je navela.
Odgovor: Zavod za zaštitu prirode Srbije se izjasnio da ne može ocenjivati bezbednost projekata u smislu statike i upotrebljenih materijala, jer nije u nadležnosti Zavoda. Prema idejnom projektu i dokumentaciji koja je stigla preko CEOP-a, vidikovac nije imao betonske postamente i tešku armaturu, te je Zavod razmatrao projekat kakav je bio dostavljen u dokumentaciji. Uslovima zaštite prirode se nije omogućilo betoniranje, niti je za tako nešto data saglasnost. Da li je i u kojoj meri projekat izašao iz tehničkog opisa datom u dokumentaciji za pribaljanje lokacijskih uslova je u nadležnosti inspekcijskih službi.
4. Primedbe Tatjane Novak:
4.1. Da li upravljač sprovođenja zaštite područja kanjona Vučjanke, Turistička organizacija Leskovca, poseduje kapacitete da sprovodi i nadzire sva tri režima zaštite i da li postoji akcioni plan i strategija za implementaciju zaštite i nadzora na celom zaštićenom prostoru, definisanom u studiji Zavoda za zaštitu prirode Srbije?
Odgovor: Obzirom da je površina kanjona mala, u skladu sa Pravilnikom o uslovima koje mora da ispunjava upravljač zaštićenog područja („Službeni glasnik RS”, broj 85/09), upravljač je dužan da obezbedi da najmanje jedan čuvar kontroliše površinu do 3000 ha, a izuzetno i veću površinu, ukoliko to omogućavaju karakteristike područja (reljef, preglednost terena, postojeći antropogeni pritisak i sl.). Po donošenju Uredbe o proglašenju ovog područja, upravljač je dužan da donese upravljačka dokumenta, a između ostalih i Pravilnik o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi, gde će detaljno definisati prava i ponašanje svih korisnika područja. Članom 110. Zakona o zaštite prirode, definisana su prava čuvarske službe. Dalje, u cilju međusobne saradnje na zaštiti i održivom korišćenju prirodnih vrednosti i resursa, kao i obezbeđivanja interesa lokalnog stanovništva i drugih korisnika zaštićenog područja upravljač može osnovati Savet korisnika zaštićenog područja i time još bolje koordinisati aktivnosti na praćenju stanja u zaštićenom području.
4.2. Koji mehanizmi su predviđeni za prijavljivanje neregularnih i štetnih aktivnosti i pojava kao i koje institucije i organi su nadležni za sprečavanje i sankcionisanje ?
Odgovor: Članom 68. Zakona o zaštiti prirode detaljno su definisana prava Upravljača, pa u konketnom slučaju, prijavljivanje neregularnih i štetnih aktivnosti i pojava se vrše preko Upravljača, čija je i obaveza da ovakve aktivnosti beleži i procesuiira. Upravljač u saradnji sa republičkom i organima bezbednosti sprečava sve aktivnosti i delatnosti koje su u suprotnosti sa aktom o zaštiti i predstavljaju faktor ugrožavanja i devastacije zaštićenog područja. Ako upravljač vršenjem poslova utvrdi da je učinjen prekršaj ili postoji osnovana sumnja da je učinjeno krivično delo ili privredni prestup, ovlašćen je i dužan da podnese odgovarajuću prijavu ili zahtev za pokretanje prekršajnog postupka.
4.3. Ako je kanjon reke Vučjanke, spomenik prirode a prirodni vidikovac Sokolica u 1 ili 2 režimu zaštite, kako je moguće da je Zavod za zaštitu prirode dao saglasnost - rešenje br. 021-2638/2 od 15.08.2022. godine, izgradnju masivnog vidikovca na prirodnom vidikovcu, sa betonom za podlogu iako je upravo u vašoj studiji zabranjeno ugrožavanje geonasleđa ?
Odovor: Rešenje 03 br. 021-2638/2 izdato u postupku pribavljanja lokacijski uslova su izdati pre objavljivanja pokretanja postupka zaštite na sajtu Ministarstva zaštite životne sredine. U Idejnom rešenju projekta je vidikovac bio drugačije planiran, a Rešenjem je zabranjeno korišćenje betona. Nadležne inspekcije su obaveštene i u skladu sa svojim ovlašćenjima postupaju.
5. Primedba Nikole Stojanovića odnosila se na kupališta na Vučjanki, uz pitanje da li će biti dozvoljena redovna poseta ovim kupalištima (Pešin vir, Đokini virovi, Devkazan i dr.) kao i do sada što je bilo, podrazumevajući da se ekološka kultura poštuje, odnosno da li će lokalnom stanovništvu biti zabranjena ili ograničena poseta ovim kupalištima?
Odgovor: Prostor u kanjonu Vučjanke iznad MHE, prestavlja izuzetno vrednu i neponovljivu prirodu unutar područja. Kanjonske strme strane, labavo kamenje, otrovne zmije i nemogućnost kontrole i nadzora unutar nepristupačnih delova zaštićenog područja predstavlja izazov upravljanja područjem i veliku odgovornost za budućeg Upravljača. Kupališta u kanjonu Vučjanke su sva bez spasilačke službe, a u mnogim delovima i zabranjena (posebno na Đokinim virovima) budući da postoje bezbednosni rizici po posetioce. Omogućavanje kupanja ili organizovanjem kupališta, dovodi se u pitanje bezbednost posetioca, a imajući u vidu da su ti delovi kanjona dostupni samo avanturistima i andrenalinskim sportistima i da ni na koji način ne predstavlja zvanično i komercijalno kupalište. Razmotriće se eventualno na koji način bi bila moguća poseta prilikom izrade Pravilnika o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi kroz koji se definišu prava korisnika i lokalnog stanovništva (posebno) po definisanju mera za obezbeđivanje bezbednosti na prostoru virova i vodopada.
Osim pitanja, dato je i par predloga koji se nadovezuju na sadržaj pomenute studije:
a) Osnivanja naučno-istraživačkog centra u Vučju koji bi se bavio na primer biologijom, geologijom i astronomijom, koji bi istovremeno doveo učene ljude u Vučje i podstakao mlade i starije generacije ovog kraja da saznaju više i obučavaju se. Porečjanski kraj vekovima oskudeva u obrazovanju i sa visoko-obrazovanom skupinom ljudi, pa bi centar mogao ključno uticati da se znanje odavde ne odliva, već da se zadržava.
Odgovor: Ovo je nešto što treba Savet korisnika sa Upravljačem da obezbedi ili pokrene. Ideja je sjajna.
b) Osnivanje turističke ispostave u Vučju koja bi mogla da pomogne u obučavanju lokalnog stanovništva da postanu kvalitetni turistički vodiči, i drugo.
Odgovor: Pitanje koje je potrebno pokrenuti sa Savetom korisnika. I ova je ideja odlična.
v) Rešavanja problema nedostatka kanalizacije, javne rasvete i gradske vode na potezu od starog vučjanskog groblja do hidrocentrale, obuhvatajući i prostor oko crkve. Ovi problemi se nalaze na glavnom putu koji vodi do najatraktivnijih tačaka. Pisane su peticije ranije na primer za javnu rasvetu, ali problem nije rešen. Treba spomenuti da nije bezbedno šetati noću kada je toplije vreme bez osvetljenja, između ostalog jer se otrovne zmije sreću po putu. Koliko sam upućen, nedostatak kanalizacije i ostalog u ovom kraju nije prisutan samo na pomenutoj etapi.
Odgovor: Ovo može biti tema projekta za unapređenje turustičke infrastrukture i signalizacije koju Upravljač može planirati Planom upravljanja.
6. Primedba Udruženja „Naše Porečje” odnosila se na naziv budućeg zaštićenog područja, odnosno da se izvrši korekcija naziva, tako da umesto naziva SP „Kanjon Vučjanske reke”, područje se nazove SP „Kanjon reke Vučjanke”, uz obrazloženje da Vučjanska reka kao toponim ne postoji ni u jednoj geografsko - istorijskoj literaturi, odnosno reka koja protiče kroz kanjon nosi ime VUČJANKA. Reka Vučjanka je poznata kao druga reka u Evropi po mekoći vode, odnosno reka Vučjanka je bila prekretnica da se pokrene tekstilna industrija krajem 19. veka u kraju i čitavoj Srbiji.
Odgovor: Predlog je usvojen i izmeniće se naziv područja kroz studiju i Uredbu, tako da uredba koja će biti uvedena u proceduru nosi naziv Predlog uredbe o proglašenju Spomenika prirode „Kanjon reke Vučjanke”.