I UVODNE NAPOMENE
Predeo izuzetnih odlika „Planina Cer”, se nalazi u severozapadnoj Srbiji, predstavlja najistureniju ostrvsku planinu južnog oboda Panonskog basena i obuhvata Grad Loznicu sa katastarskim opštinama Donji Dobrić, Jadranska Lešnica, Joševa, Kamenica, Lešnica, Milina, Novo Selo, Tekeriš, Trbosilje i Čokešina i Grad Šabac sa katastarskom opštinom Bela Reka, Desić, Dvorište, Petkovica, Radovašnica i Rumska.
Površina Predela izuzetnih odlika „ Planina Cer” iznosi 6.259, 62 ha, od čega je 3.883,04 ha (62,03%) u državnom vlasništvu, 1.567,11 ha (25.04%) u privatnom vlasništvu i u javnom vlasništvu, 809, 47 ha (12.93%), od čega je II stepenom obuhvaćeno 24,64% i III stepenom 75,36% ukupne površine područja Predela izuzetnih odlika „Planina Cer”.
Predeo izuzetnih odlika „Planina Cer”, stavlja se pod zaštitu kako bi se: očuvalo 413 biljnih taksona, od kojih 131 vrsta imaju nacionalni i međunarodni značaj, i to krvavac (Hypericum androsaemum), koja raste na dve lokacije u Srbiji, na Ceru i Gučevu, pet vrsta orhideja – zavrata bela (Cephalanthera longifolia), kalužđarka (Epipactis helleborine), ostružnica, šiljorep (Limodorum abortivum), kaćunak, salep (Orchis morio) i vimenjak (Platanthera bifolia); 29 vrsta drveća, od čega je 12 sa spiskareliktnih,endemičnih,retkihi ugroženih; kserotermne klimatogene zajednice hrastova, pre svega sladuna (Quercus farnetto), cera (Quercus cerris), kitnjak (Quercus petraea) i grab (Carpinus betulus); sedam vrsta vodozemaca, od čega su šest vrsta strogo zaštićene i osam vrsta gmizavaca od čega su četiri vrste strogo zaštićene na osnovu nacionalnog zakonodavstva, kao što su: daždevnjak (Salamandra salamandra), alpski mrmoljak (Ichthyosaura alpestris), barska kornjača (Emys orbicularis), belouška (Natrix natrix), ribarica (Natrix tessellata) i dr.; specifične stepske vrste poljska voluharica (Microtus arvalis), zec (Lepus europaeus) i lasica (Vulpes vulpes).
Područje planine Cer je od 2000. godine identifikovano kao međunarodno značajno područje za ptice IBA017 (Important Bird Area). Vrste koje su nominovale područje Cera za IBA područja su: seoski detlić (Dendrocopos syriacus), šumska ševa (Lullula arborea), rusi svračak (Lanius collurio), ćuk (Otus scops), zelena žuna (Picus viridis) i srednji detlić (Leiopicus medius).
Planina Cer je nastala utiskivanjem paleozojskih granitnih stena u okolnu masu tokom donjeg perma a intenzivni magmatizam u tom periodu doveo je i do metamorfizma okolnih stena.
Na području planine Cer, evidentirani su spomenici kulture od posebnog kulturnog značaja i velike istorijske vrednosti: Kompleks Manastira Radovašnica (utvrđeno nepokretno kulturno dobro) potiče sa početka XV veka; Arheološko nalazište Konjuša (spomenik kulture) ranovizantijsko utvrđenje, izgrađeno posle varvarskih upada tokom IV i V veka; Arheološko nalazište Trojanov grad (spomenik kulture) za koje je procenjena starost u periodu od III do V veka; Arheološko nalazište Vidojevica (spomenik kulture) ranovizantijsko utvrđenje, izgrađeno tokom IV veka; Arheološko nalazište Kosanin grad je ranovizantijsko utvrđenje izgrađeno tokom IV veka. Poseban, istorijski značaj planine Cer vezuje se za Prvi svetski rat, jer se na ovom području odigrala Cerska bitka, vođena od 15. do 19. avgusta 1914. godine, u kojoj je hrabra srpska vojska izvojevala prvu savezničku pobedu protiv austrougarskih trupa.
Studiju zaštite sa kartografskom dokumentacijom PIO „Planina Cer” izradio je Zavod za zaštitu prirode Srbije, u skladu sa članovima br. 42, 102. i 103. Zakona o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, broj 36/09, 88/10, 91/10 -ispr., 14/16, 95/18 – dr. zakon i 71/21).
U skladu sa članom 43. Zakona o zaštiti prirode stručna osnova - studija o zaštiti sa kartografskom dokumentacijom i nacrt akta o proglašenju zaštićenog područja bili su izloženi na javnom uvidu u trajanju od 20 radnih dana, od 17. decembra 2021. godine do 5. januara 2022. godine na sajtu Ministarstva zaštite životne sredine i Zavoda za zaštitu prirode Srbije.
Zakonom o zaštiti prirode aktivnosti vezane za sprovođenje javnog uvida poverene su Ministarstvu zaštite životne sredine kao predlagaču akta.
II POSTUPAK OBAVLjANjA JAVNOG UVIDA, JAVNE RASPRAVE I JAVNE PREZENTACIJE
Javni uvid u Nacrt uredbe o proglašenju i studiji zaštite PIO „Planina Cer” održan je u trajanju od 20 radnih dana, od 17. decembra 2021. godine do 5.1.2022. godine. Nacrt uredbe o proglašenju Predela izuzetnih odlika „ Planina Cer” i studija zaštite sa kartografskom dokumentacijom (u daljem tekstu: dokumenti o zaštiti), koje je na osnovu ovlašćenja shodno čl. 102. i 103. Zakona o zaštiti prirode izradio Zavod za zaštitu prirode Srbije, Beograd, bili su izloženi na javni uvid svakog radnog dana od 1000 do 1300 časova u prostorijama Ministarstva zaštite životne sredine, Beograd, Omladinskih brigada 1, soba 666 i Zavoda za zaštitu prirode Srbije, Beograd, Dr Ivana Ribara 91, kao i na sajtu Ministarstva zaštite životne sredine i Zavoda za zaštitu prirode Srbije.
Fizička i pravna lica mogla su u toku trajanja javnog uvida, zaključno sa 5. januarom 2022. godine, dostaviti u pisanoj formi primedbe na dokumenta o zaštiti Ministarstvu zaštite životne sredine:
- poštom ili na pisarnicu, sa naznakom PIO „Cerˮ – Javni uvid o zaštiti,
- elektronskim putem na e-mail adresu Lidija.Stevanovic@eko.gov.rs
Javnim oglasom objavljenim 22. decembra 2021. godine u listu „Alo” i na sajtu Ministarstva zaštite životne sredine oglašena je javna rasprava o Nacrtu uredbe i Studiji zaštite PIO „Planina Cer”.
S obzirom da Nacrtom uredbe o proglašenju, PIO „Planina Cer” obuhvata parcele koje se nalaze na teritoriji graova Loznice i Šapca, javne rasprave održane su:
- u utorak 18.1.2022. godine, sa početkom u 10:00 časova u prostorijama grada Loznica, Velika sala gradske uprave, Karađorđeva ulica broj 2;
- u utorak 18.1.2022. godine, sa početkom u 13:30 časova u prostorijama Centra za stručno usavršavanje Šabac, Ulica Nikole Tesle, broj 1a.
III PRIMEDBE NA NACRT UREDBE O PROGLAŠENjU I STUDIJI ZAŠTITE PIO „PLANINA CER”
1. JAVNA RASPRAVA U LOZNICI (18.1.2022. godine, sa početkom u 10:00 časova u prostorijama grada Loznica, Velika sala gradske uprave, Karađorđeva ulica broj 2):
Javnoj raspravi u Loznici prisustvovali su:
- predstavnici Ministarstva zaštite životne sredine: Aleksandra Došlić, načelnik Odeljenja za zaštićena područja, geodiverzitet i ekološku mrežu; Lidija Stevanović, šef Odseka za zaštićena područja i Vesna Tripković Boljanić, Odsek za zaštićena područja;
- predstavnici Zavoda za zaštitu prirode Srbije (ZZPS): Dragana Ostojić i Mirjana Timotić;
- predstavnici JP za gazdovanje šumama „Srbijašume”;
- predstavnici Udruženja „Zaštitimo Jadar” , „Pakt” i „Ne damo Jadar”;
- predstavnik Spomen kompleksa Cer d.o.o. iz Šapca;
- predstavnici MZ Brezjak, PD „Cer”, Šabac;
- i druga zainteresovana pravna i fizička lica.
Javnu raspravu otvorila je Aleksandra Došlić navodeći informacije o obavljenom javnom uvidu tokom koga su na sajtu Ministarstva zaštite životne sredine i Zavoda za zaštitu prirode Srbije bili izloženi Nacrt uredbe o proglašenju PIO „Planina Cer” i Studija o zaštiti, sa kartografskom dokumentacijom.
Lidija Stevanović navela je da je u toku javnog uvida na adresu Ministarstva i elektronski dostavljeno 42 primedbi (37 elektronski putem mejla i 5 zvanično poštom), te da je zbog problema sa serverom moguće da neke primedbe koje su poslate elektronski nisu primljene, i da ih je potrebno ponovo proslediti na način da se vidi datum prvog slanja, zbog poštovanja roka trajanja javnog uvida.
U toku trajanja javne rasprave, a nakon prezentacije Studije zaštite, prisutni su imali mogućnost da postave pitanja, daju primedbe i predloge vezano za Studiju zaštite i Nacrt uredbe.
Nakon prezentacije Studije zaštite, Aleksandra Došlić odgovorila je na primedbu koja je dostavljena Ministarstvu, a tiče se kategorije zaštićenog područja, da je prilikom izrade Nacrta uredbe došlo do tehničke greške, te da zaštićeno područje jeste prve, a ne druge kategorije i da će greška biti ispravljena.
Primedba Radovana Lukića, direktora privrednog društva „Spomen kompleks Cer” d.o.o. Šabac, koji je iste dostavio i zvanično poštom, odnosila se na izgradnju spomen kompleksa na Ceru. U Nacrtu uredbe ne spominje se izgradnja spomen kompleksa, koja je planirana Odlukom o izradi prostornog plana Vlade RS iz 2017. godine i Zaključkom Vlade RS iz 2018. godine. Shodno tome, postavio je pitanje da li će ova uredba otežati ili onemogućiti izgradnju spomen kompleksa na Ceru? Kao i da li je postojala mogućnost da se između lokaliteta 3. i 4. (greben Cera i Trajanov grad Konjuša) koji se nalaze u trećem stepenu zaštite, predvidi javno prirodno dobro, ili je ostavljena mogućnost da Vlada donese odluku o tome u skladu sa članom 57. Zakona o zaštiti prirode.
Aleksandra Došlić navela je procedure i vremenski rok koji je potreban za dugogodišnja terenska istraživanja, evaluaciju, izradu Studije zaštite, kroz koju se navode režimi zaštite, te da je cilj zaštite nekog prostora, u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode, zaštita geoloških, bioloških i kulturnih vrednosti prostora. Ministarstvo zaštite životne sredine upoznato je sa planom izgradnje spomen kompleksa Cer, istaknuto je u odgovoru da ovaj predlog akta ne reguliše izgradnju kompleksa, već Uredba o usvajanju prostornog plana posebne namene predela izuzetnih odlika Planine Cer, što je definisano Zakonom o prostornom planiranju i izgradnji za područja posebnih vrednosti. Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture dostavilo je ovom ministarstvu Predlog tog prostornog plana na mišljenje, što je u ovom trenutku preuranjeno, jer se prostorni plan područja posebne namene donosi nakon donošenja ovog akta o proglašenju i mora biti usaglašen sa tim aktom. Sve aktivnosti koje su navedene u okviru primedbi i pitanja će se definisati u daljem postupku između nadležnih institucija, lokalnih samouprava i zainteresovane javnosti. Istakla je da je prvenstveni cilj da se sačuvaju prirodne vrednosti a da će se na osnovu akta o proglašenju, ukoliko bude donet, planirati i razvoj područja.
Advokat Dušan Filipović iz udruženja „Ne damo Jadar” izneo je primedbe vezane za međunarodni status prirodnog dobra, iznoseći mišljenje da je potrebno u Nacrt uredbe uneti ažurirane podatke o tome da je ovo područje od međunarodnog značaja kao IBA područje, po podatku iz 2020. godine. Druga primedba odnosila se na postojanje kamenoloma Pleševica u blizini prirodnog dobra, smatrajući da treba insistirati na sprečavanju otvaranja novih kamenoloma i proširivanja postojećeg kamenoloma, da ne bi došlo do devastiranja područja. Treća primedba odnosi se na zabranu eksploatacije litijuma i bora u obuhvatu PIO „Planina Cer”. Smatra da se razvoj turizma mora zaustaviti na postojećim kapacitetima uz razvijanje seoskog turizma, bez širenja hotelskih kapaciteta, izgradnje žičara, gondola, zip lajna, kvadova, moto trka. Pored toga, naveo je niz predloga izmena pojedinih delova članova uredbe.
Po pitanju postojećeg kamenoloma, Aleksandra Došlić odgovorila je da, s obzirom da je kamenolom van granica zaštićenog područja, i da je područje oko kamenoloma zona uticaja, taj deo nije ni mogao ući u zaštitu, jer je zemljište degradirano. Otvaranje novih kamenoloma u zaštićenim područjima zabranjeno je Zakonom o zaštiti prirode. Što se tiče postojećeg kamenoloma, ovaj akt ne reguliše aktivnosti vezane za kamenolom van granica zaštićenog područja. Zahvalila je na sugestiji vezanoj za ažuriranje podataka o IBA području iz 2020. godine.
Lidija Stevanović rekla je da je obaveštenjem na sajtu Ministarstva pokrenut postupak zaštite upravo da bi se sprečile aktivnosti koje bi dovele do devastacije područja. Aktom koji upravljač zaštićenog područja donosi, a to je Pravilnik o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi, mogu se regulisati zabrane upotrebe kvadova, moto trka i slično. Kršenje tih propisanih aktivnosti povlači meru kažnjavanja. Osnivanje čuvarske službe takođe doprinosi kontrolisanju situacije na terenu. Sve primedbe, u skladu sa propisima, biće razmotrene i, ukoliko su opravdane, prihvaćene.
Marija Alimpić iz udruženja „Zaštitimo Jadar i Rađevinu”, složila se sa napred iznetim primedbama i dodala bojazan da će, ukoliko se nastavi sa eksploatacijom u kamenolomu Pleševica, vremenom kamenolom ući u zaštićeno područje. S obzirom da su dozvole za istrživanja na planini Cer izdata od strane Ministarstva rudarstva i energetike, upitala je kakva je dalja procedura u vezi sa tim, kada se područje zaštiti.
U odgovoru na primedbu vezanu za kamenolom Pleševicu, rečeno je da se isti nalazi u zoni uticaja, a u delu IBA područja, te da će deo koji je u okviru IBA područja biti regulisan kroz zabrane i aktivnosti novom uredbom o ekološkoj mreži, čije je donošenje planirano za ovu godinu. Zakon o zaštiti prirode ne zabranjuje izvođenje geoloških iistraživanja u zaštićenim područjima, pa samim tim, kroz uredbu, kao niži akt, nema osnova za njihovu zabranu. Ovo ministarstvo sarađuje sa Ministarstvom rudarstva i energetike i za svaku dalju eventualnu eksploataciju u zaštićenom području potrebno je obezbediti uslove zaštite prirode otvorena je mogućnost zaštite Cera.
Gordana Jančić iz JP „Srbijašume” istakla je da je za upravljača PIO „Planina Cer” Nacrtom uredbe određeno ovo preduzeće. Iznela je sugestije koje se odnose na preciznije određivanje mera zabrana i ograničenja, a naročito vezano za geološka istraživanja sa eventualnom namerom kasnije eksploatacije. Ostale primedbe dostavljene su Ministarstvu zvanično.
Na pitanje prisutnih zašto nema prvog režima zaštite u Nacrtu uredbe, Dragana Ostojić iz Zavoda za zaštitu prirode Srbije detaljno je objasnila proceduru multidisciplinarnih istraživanja terena od strane stručnog tima iz Zavoda, evaluacije, određivanja granica područja i režima zaštite u skladu sa Zakonom i podzakonskim aktima i izrade Studije zaštite kao stručne osnove za donošenje akta o proglašenju. Prisutnima je obrazložila posebnosti koje planina Cer ima i koje su dovele do izrade studije. Planina Cer spada u niske planine, koje su pod uticajem čoveka u većoj meri nego visoke planine te da je iz tog razloga i teže odrediti prvi stepen zaštite, a takođe i veliki deo površine je u privatnom posedu, što uzrokuje fleksibilniji režim zaštite. U istraživanjima nisu pronađeni delovi koji nisu dirnuti i koji predstavljaju prašumske ekosisteme, da bi mogli biti svrstani u prvi stepen zaštite. IBA područje proglašeno je kasnije u odnosu na već postojeći kamenolom, koji tu postoji duži niz godina, i koji nije predstavljao prepreku da se područje proglasi za međunarodno značajno, a sa druge strane, kamenolom nije u obuhvatu PIO „Planina Cer”. Pojasnila je da je PIO predeo koji je rezultat suživota prirode i čoveka i kao takav treba da ostane.
Aleksandra Došlić zahvalila se učesnicima javne rasprave, i istakla da će se sve primedbe razmotriti, u cilju donošenja akta u najboljem interesu svih, a prvenstveno u interesu zaštite prirode i vrednosti ovog područja.
Javna rasprava završena je u 12:00 časova.
2. JAVNA RASPRAVA U ŠAPCU (18.1.2022. godine, sa početkom u 13:30 časova u prostorijama Centra za stručno usavršavanje Šabac, Ulica Nikole Tesle, broj 1a):
Javnoj raspravi u Šapcu prisustvovali su:
- predstavnici Ministarstva zaštite životne sredine: Aleksandra Došlić, načelnik Odeljenja za zaštićena područja, geodiverzitnjet i ekološku mrežu; Lidija Stevanović, šef Odseka za zaštićena područja i Vesna Tripković Boljanić, Odsek za zaštićena područja;
- predstavnici Zavoda za zaštitu prirode Srbije (ZZPS): Dragana Ostojić i Mirjana Timotić;
- predstavnici JP za gazdovanje šumama „Srbijašume”;
- predsednik Inicijativnog odbora za gradnju Spomen kompleksa Cer;
- predstavnici Udruženja „Eko saradnja”;
- predstavnik Evropske zelene partije;
- predstavnici udruženja „Odbranimo Košutnjak” i „Razum”;
- i druga zainteresovana pravna i fizička lica.
Javnu raspravu otvorila je Aleksandra Došlić navodeći informacije o obavljenom javnom uvidu tokom koga su na sajtu Ministarstva zaštite životne sredine i Zavoda za zaštitu prirode Srbije bili izloženi Nacrt uredbe o proglašenju PIO „Planina Cer” i Studija o zaštiti, sa kartografskom dokumentacijom.
Lidija Stevanović navela je da je u toku javnog uvida na adresu Ministarstva i elektronski dostavljeno 42 primedbi (37 elektronski putem mejla i 5 zvanično poštom), te da je zbog problema sa serverom moguće da neke primedbe koje su poslate elektronski nisu primljene, i da ih je potrebno ponovo proslediti na način da se vidi datum prvog slanja, zbog poštovanja roka trajanja javnog uvida.
U toku trajanja javne rasprave, a nakon prezentacije Studije zaštite, prisutni su imali mogućnost da postave pitanja, primedbe i predloge vezano za Studiju zaštite i Nacrt uredbe.
Sveštenik Vojislav Petrović mišljenja je da je za planinu Cer osim zaštite potreban i razvoj, što bi se omogućilo izgradnjom grandioznog spomen kompleksa cerskim junacima. Na pitanje da li će biti spomen kompleksa na Ceru, ili će isti biti istisnut u jarugu donošenjem Uredbe o proglašenju PIO „Planina Cer”, odgovoreno je da spomen kompleks i njegova izgradnja nije predmet javne rasprave, već da se o tome može razgovarati kad tema bude Prostorni plan područja posebne namene „Planine Cer”, čiji predlagač nije ovo ministarstvo, kao i da ovom uredbom nije zabranjena izgradnja spomen kompleksa.
Željko Petrović postavio je pitanje o merama zaštite u odnosu na kategoriju zaštićenog područja, na šta je u odgovoru dato objašnjenje o tome šta su kategorije, a šta režimi zaštite i da su na ovom području uspostavljeni drugi i treći stepen zaštite, navodeći ukratko neka od ograničenja i zabrana.
Ana Pavlović iznela je predlog da se kroz Uredbu zabrani promena namene šumskog u građevinsko zemljište. Odgovoreno je da je Zakonom o šumama definisana zabrana prenamene šumskog u građevinsko zemljište, ali da nije sporno da se doda u Uredbu ta zabrana. Mišljenja je da u budućnosti kamenolom Pleševica vrlo lako može narušiti prirodu u okviru zaštićenog područja, jer se nalazi blizu granice istog, i iznela je bojazan da se mogu naruštiti vrednosti područja uslovljene uticaje rada kamenoloma. Po pitanju turizma iznela je preporuke svetske turističke organizacije da se u budućnosti razvija ekoturizam, kao i geoture.
Aleksandra Došlić je po pitanju zone uticaja kamenoloma na z.p. kao i činjenice da se nalazi u delu IBA područja, kao dela ekološke mreže od međunarodnog značaja, pojasnilada će to biti regulisano kroz novu Uredbu o ekološkoj mreži sa ažuriranim podacima, a zaštita ekološke mreže u i van zaštićenog područja sprovodiće se kroz postupak ocene prihvatljivosti, procene uticaja i strateške procene.
Dejan Pavlović, predsednik Evropske zelene partije izneo je više predloga koji se tiču izmena u Uredbi u delu ograničenja i zabrana u drugom i trećem stepenu zaštite, što je u vidu primedbi na nacrt uredbe dostavljeno i zvanično na adresu Ministarstva. Njegov predlog za upravljača je udruženje „Eko saradnja”.
Javna rasprava završena je u 15:15 časova.