I UVODNE NAPOMENE
Spomenik prirode „Kalemegdanski rt” nalazi se južno od ušća Save u Dunav, na području grada Beograda, između Gornjeg i Donjeg grada Beogradske tvrđave na Kalemegdanu. Zaštićeno područje nalazi se na katastarskoj parceli 67/2 KO Stari Grad, površine 14 ha 07 a 18 m², koja je u potpunosti u vlasništvu države.
Na području SP „Kalemegdanski rt” utvrđeni su režimi zaštite II (drugog ) i III (trećeg) stepena.
Prema Pravilniku o kriterijumima vrednovanja i postupku kategorizacije zaštićenih područja („Službeni glasnik RS”, broj 97/15) SP „Kalemegdanski rt” svrstava se u I kategoriju – međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja.
Granicama spomenika prirode obuhvaćena je jedinstvena prirodna retkost geološkog karaktera na tlu Srbije – profil morskog spruda iz najstarijeg stadijuma u istoriji nekadašnjeg Panonskog mora. SP „Kalemegdanski rt” prvi put je zaštićen 1968. godine „Rešenjem o stavljanju pod zaštitu države lokaliteta na kome se nalazi morski neogeni sprud-profil ispod spomenika Pobedniku na Kalemegdanu” (površine oko 500 m²), da bi 1978. godine bila revizija zaštite sa redukovanom površinom (svega 60 m²). Nakon donošenja Zakona o zaštiti prirode 2009. godine, koji je definisao šta prirodno dobro mora da ima i koja je procedura za proglašenje zaštićenog područja, i njegove revizije, prvi put je urađena studija, kojom je definisan naziv, površina, granice i opisane su najvažnije karakteristike prirodnog dobra. Studiju zaštite sa kartografskom dokumentacijom Spomenika prirode „Kalemegdanski rt” izradio je Zavod za zaštitu prirode, na osnovu ovlašćenja u skladu sa čl. 102. i 103. Zakona o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, broj 36/09, 88/10, 91/10 -ispr., 14/16 i 95/18 – dr. zakon).
U skladu sa članom 43. Zakona o zaštiti prirode stručna osnova – studija o zaštiti sa kartografskom dokumentacijom i nacrt akta o proglašenju zaštićenog područja bili su izloženi na javnom uvidu u periodu od 18. oktobra do 6. novembra 2019. godine u prostorijama Ministarstva zaštite životne sredine i Zavoda za zaštitu prirode Srbije.
Zakonom o zaštiti prirode aktivnosti vezane za sprovođenje javnog uvida poverene su Ministarstvu zaštite životne sredine kao predlagaču akta.
II POSTUPAK OBAVLjANjA JAVNOG UVIDA, JAVNE RASPRAVE I JAVNE PREZENTACIJE
Javni uvid u Nacrt uredbe o proglašenju i studiji zaštite Spomenik prirode „Kalemegdanski rt” održan je u trajanju od 20 dana, od 18. oktobra do 6. novembra 2019. godine u prostorijama Ministarstva zaštite životne sredine i Zavoda za zaštitu prirode (javni oglas je objavljen 17.oktobra 2019. godine u listu „Politika”). Sve bliže informacije o mestu izlaganja, kao i potrebna objašnjenja, mogla su se dobiti u službama Ministarstva zaštite životne sredine i Zavoda za zaštitu prirode.
Fizička i pravna lica mogu u toku trajanja javnog uvida, zaključno sa 6. novembrom 2019. godine, dostaviti u pisanoj formi primedbe na dokumenta o zaštiti Ministarstvu zaštite životne sredine, poštom ili na pisarnicu, sa naznakom „SP „Kalemegdanski rt”– Javna rasprava o zaštiti”.
Javna rasprava i javna prezentacija održani su 15.11.2019. godine, sa početkom u 1000 časova u prostorijama Gradske uprave Grada Beograda, Kraljice Marije br.1, Velika sala, 20. sprat. Javnoj raspravi prisustvovali su:
– ispred Ministarstva zaštite životne sredine: Lidija Stevanović, šef Odseka za zaštićena područja; Mališa Mladenović, rukovodilac Grupe za geodiverzitet i predeo i Vesna Tripković Boljanić, Odsek za zaštićena područja,
– ispred Zavoda za zaštitu prirode Srbije Erna Šehovac, autor Studije zaštite,
– ispred Javnog preduzeća „Beogradska tvrđava” Duška Pavlović,
– ispred Sekretarijta za zaštitu životne sredine: Marina Pajkić i Maja Jovanović,
– ispred Javnog preduzeća „Srbijašume” Gordana Jančić,
– i Milica Stanojković – „Večernje novosti”.
III PRIMEDBE NA NACRT UREDBE O PROGLAŠENjU I STUDIJI ZAŠTITE SPOMENIKA PRIRODE „KALEMEGDANSKI RT”
Javnu raspravu je otvorila Lidija Stevanović koja je pozdravljajući sve prisutne, istakla da je obaveštenje o javnom uvidu i javnoj raspravi bilo postavljeno na sajtu ministarstva i u dnevnom listu „Politika” od 17. oktobra 2019. godine, kao i da je javni uvid trajao od 18. oktobra do 6. novembra 2019. godine.
Studiju zaštite Spomenika prirode „Kalemegdanski rt” prezentovala je Erna Šehovac iz Zavoda za zaštitu prirode Srbije. Istakla je da je Studija zaštite urađena u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode i rezultatima izvršenih istraživanja. Posebno je napomenula da je prvi akt o zaštiti koji se direktno odnosio na prirodno dobro 1968. godine. Rešenje o stavljanju pod zaštitu države lokaliteta na kome se nalazi morski neogeni sprud – profil ispod spomenika Pobedniku na Kalemegdanu, doneo je Savet za obrazovanje i kulturu Skupštine opštine Stari grad, a na osnovu predloga tadašnjeg zavoda – Republičkog zavoda za zaštitu prirode. Granica prirodnog dobra kao i površina pod zaštitom opisno su dati, a procenjeno je da površina na kojoj se nalazi prirodno dobro iznosi oko 500 m2. Pored ove površine predložena je i zaštitna zona koja je trebalo da uživa istu zaštitu kao i sam prirodni spomenik. Rešenjem je bila utvrđena obaveza definisanja tačne površine i granice zaštićenog područja, obeležavanje zaštićenog prirodnog dobra, izvođenje konzervatorskih kao i drugih radova uz obavezno prethodno pribavljeno mišljenja Zavoda i mogućnost zabrane sprovođenja odgovarajućih aktivnosti i radova. Drugo rešenje o zaštiti doneo je opštinski komitet za komunalno-stambene i građevinske poslove opštine Stari grad, 1980. godine, a bez prethodno pribavljenog mišljenja ili saglasnosti Zavoda. Zaštitom je obuhvaćena površina od samo 60 m2, 1968. godine. Kako je prirodno dobro zadržalo svojstva koja ga svrstavaju u prirodna dobra koja ispunjavaju uslove za zaštitu, nakon izvršene revizije pripremljena je studija, 2015. godine, kojom je definisana veća površina za zaštitu, odnosno površina od 14 ha 07 ar 18 m2 kao i svi drugi elementi u skladu sa promenama u zakonskoj regulativi, koja je osnova za produžetak zaštite odnosno donošenje novog Akta o zaštiti prirodnog dobra.
Nakon donošenja Zakona o zaštiti prirode 2009. godine, koji je definisao potrebne uslove za zaštitu kao i proceduru proglašenja zaštićenog područja, urađena je revizija studije, kojom je definisan naziv, površina, granice i opisane su najvažnije karakteristike prirodnog dobra. Spomenik prirode „Kalemegdanski rt” prema zakonodavstvu Republike Srbije pripada kategoriji od izuzetnog značaja – I kategoriji, površine 14 ha 07 a 18 m² i obuhvata katastarsku parcelu 67/2, koja pripada KO Stari Grad. Nalazi se na severnim padinama Kalemegdanskog rta, južno od ušća Save u Dunav i predstavlja otvoreni geološki profil ispod Spomenika pobedniku. Na zaštićenom području uspostavljeni su drugi i treći stepen zaštite, pri čemu je Erna Šehovac pojasnila da prostor koji je stavljen u režim drugog stepena, prema svom značaju zaslužuje da se nalazi u režimu zaštite prvog stepena, ali s obzirom da je SP deo kulturnog spomenika i arheološkog nalazišta, koje do kraja nije istraženo, takav strogi režim zaštite onemogućio bi dalje arheološke radove, koji su planirani na tom području. Drugi stepen zaštite obuhvata površinu od 3 ha 42 a (24, 33 %), a 10 ha 64 a je u režimu trećeg stepena zaštite. Kalemegdanski rt je izuzetan profil, koji razdvaja Donji i Gornji grad, koga čine sprudni i supsprudni krečnjaci i peskovi, stvarani tokom srednjeg miocena i deo je velikog spruda, koji se proteže od Tašmajdana do Kalemegdana, i na tom mestu izbija na površinu. Facije peskova pripadaju grupi rakovičkih peskova, u kojima je otkriveno oko 70 vrsta fosilnih ostataka. U krečnjacima takođe ima fosilnih ostataka. Na području Spomenika prirode postoje dva izvora su kaptirana, Jedan odkaptiran ih sesvrstava u grupu hidrotermalnih voda.
Lidija Stevanović je prisutne informisala da je predlog za upravljača bio da to bude JP „Gradsko zelenilo”, da je u postupku javnog uvida u ministarstvu obavljen jedan javni uvid od strana JP „Beogradska tvrđava”, kao i da su pristigle dve sugestije od strane JP „Beogradska tvrđava” i Sekretarijata za komunalne i stambene poslove grada Beograda da se još jednom razmotri predlog upravljača. U skladu sa tim sugestijama, u ministarstvu je održan sastanak 6. novembra 2019.godine, na kome su se predstavnici ministarstva, JP „Gradsko zelenilo”, JP „Beogradska tvrđava” i Zavoda za zaštitu prirode Srbije usaglasili da predlog upravljača bude JP „Beogradska tvrđava”.
Maja Jovanović iz Sekretarijata za životnu sredinu postavila je pitanja u vezi sa načinima finansiranja ZP. Lidija Stevanović objasnila je način finansiranja definisan članom 69. Zakona o zaštiti prirode, a koji podrazumevaju finansiranje iz sopstvenih sredstava, iz naknada za korišćenje zaštićenog područja, kao i sufinansiranje iz budžeta Republike Srbije, putem subvencija na osnovu godišnjeg Programa upravljanja, ali da je poželjno i finansiranje iz budžeta lokalne samouprave, tj. grada, u skladu sa njihovim mogućnostima. Uslov za dobijanje subvencija, kako je objasnila, je izrada Programa upravljanja za narednu godinu i dobijanje saglasnosti na isti od strane ministarstva, i po pozivu ministarstva, slanje Zahteva za subvencije od strane upravljača. Posebno je naglašeno da se čl. 8.-12. predmetne uredbe utvrđuju osnovna ovlašćenja i obaveze upravljača. Navela je, takođe, i Pravilnik o uslovima koje mora da ispunjava upravljač, što podrazumeva organizovanje stručnog kadra, čuvarske službe i izradu Pravilnika o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi.
Duška Pavlović iz JP „Beogradska tvrđava” zahvalila je na saradnji sa ministarstvom i izrazila nadu da će se saradnja nastaviti, te da će ministarstvo pomoći njima, kao što pomaže i drugim upravljačima u postupku upravljanja, a da će se JP „Beogradska tvrđava” truditi da radi u skladu sa važećim propisima.
Marina Pajkić iz Sekretarijata za zaštitu životne sredine imala je nedoumicu vezano za proglašenje zaštićenog područja od strane lokalne samouprave. Tom prilikom dato je pojašnjenje i obrazložen postupak proglašenja zaštićenog područja na lokalnom nivou, posebno ukoliko ZP obuhvata područje u državnoj svojini, u skladu sa Zakonom.
Milicu Stanojković iz lista „Večernje novosti” zanimalo je da li se u obuhvatu zaštićenog područje nalazi i područje planirano za gradnju gondole, na šta je Erna Šehovac odgovorila da se spomenik prirode nalazi jugozapadnije i da se područja ne dodiruju.